1113 MESELESİ
1990’lı yıllarda 1113 modeli Mercedes Benz marka aracın ülkemizde 1960’ların sonu, 1970’lerin başına rastlayan dönemde üretildiği anlamında yorumlanabilecek bir bilgiye rastladığımda konu ilgimi çekmişti. Öyle ya hepimiz ittifakla biliyorduk ki Mercedes Türkiye’de O 302 tipi otobüslerle imalata başlamış ve bilinen diğer modellerle günümüze kadar otobüs imalatlarını sürdürmüştür. Kamyon imalatına başlaması ise 80’li yıllarda Aksaray fabrikasının kurulması ile başlar.
Ülkemizde üretilen kamyonlara olan merakımdan hemen konuyu araştırdım. 1113 model araç acaba bir kamyon olabilir mi? Eğer kamyon ise gerçekten Türkiye’de üretildi mi? Gibi aklıma takılan sorulara cevap bulabilmek. Maksadı ile konuyu araştırma gayreti içine girdi isem de bir bilen çıkmadığı gibi her hangi bir bilgiye de ulaşamamıştım.
Yıllar sonra aynı konu tekrar gündeme geldi. Ancak bu defa aradan geçen yıllar ile değişen ve gelişen teknolojiye de bağlı olarak mevcut şartlar değişti. Artık bilgiye ulaşmak, bilgi paylaşmak mümkün hale geldi ve sıradan bir olay oldu. Sağ olsunlar konunun uzmanları net ortamında kendilerini göstermiş ve benim için değerli görüş ve bilgilerini istifademize sunmuşlar ve sunmaya devam ediyorlar. Bu vesile ile bu ve benzer konularda emeği geçen herkese teşekkürlerimi bildiriyorum.
Mercedes 1113 meselesini otobüs konularında üstat arkadaşlar gayet güzel bir şekilde incelemişler. Öncelikle otobüsler konusunda fazla bir bilgimin olmadığını tekrar açıkça belirteyim. Bu nedenle oluşturmaya çalıştığım bu yazıda yapabileceğim hataların hoş görülmesini beklerim.
Eldeki mevcut verilere göre konuyu bilinen bazı şeylerin tekrarı şeklinde de olsa bir defa daha ele alacak olursak;
1) OTOMARSAN firmasının üretime başlama zamanı:
1967 yılının son aylarında O 302 tip otobüs resminin de yer aldığı ve Otomarsan tarafından imal edilecek otobüsün bazı özelliklerini de içeren ilanların basında yayınlandığını görüyoruz. Bu hazırlıklardan sonra zamanın basınından öğrendiğimize göre Otomarsan firması 12.05.1968 tarihli ilanla 15 gün sonra O 302 tip otobüsleri piyasaya arz edeceğini duyuruyor. Yine 08.06.1968 tarihinde Otomarsan firmasının açılışının yapıldığı haberi gazetelerde yer alıyor. Bu durumda genel bir ifade ile Otomarsan fabrikasının 1968 yılı ortalarında çalışmaya başladığı söylenebilir.
Ayrıca 11.09.1968 tarihli ilanda Otomarsan O 302 tip otobüslerin fiyata dahil olmayan hostes koltuğu, portbagaj, saat, şoför mahallini ayırma tertibat ve perdesi ile buzdolabı hariç Sanayi Bakanlığı ile varılan mutabakat sonucu peşin satış fiyatının 315.000.-TL olarak belirlendiği bilgileri yer alıyor.
2) 1113 tipte otobüslerinin piyasaya verilme tarihi:
1968 yılı sonuna rastlayan tarihlerde basında “OTOMARSAN A.Ş.nin MERCEDES BENZ DEV TESİSLERİNDE ŞASİ MONTAJI YAPILARAK PEK YAKINDA PİYASAYA ARZEDİLECEK OLAN ORİJİNAL ARKADAN MOTORLU 37 VE 41 KİŞİLİK OH-1113 TİP OTOBÜSLERİ İÇİN SİPARİŞ KAYDINA BAŞLANMIŞTIR.” İlanları boy gösteriyor.
Bu ilan dikkate alındığında 1113’lerin ortaya çıkış zamanının cevap bulması hususunda bu tarihin 1967 yılı değil Otomarsan fabrikasının O 302 otobüslerinin imalatına başladığı 1968 yılı olduğunu söyleyebiliriz. Muhtemelen de bu araçlar 1968 yılı sonlarına yetişmese de 1969 yılından itibaren piyasaya verilmiş olmalıdır.
3) O 302 ve OH 113 ilanlarında yer alan otobüs resminin araştırılması:
Konumuza temel teşkil eden bu ilanlarda kullanılan otobüs resimleri tanıdık bir otobüs resmi. Tanıdık diyorum ancak bizde üretilen bir otobüs tipini kastetmiyorum. Avrupa üretimlerine benzeyen bir otobüs resmine bu ilanlarda yer verilmiş. Yukarıda bahsedilen 12.05.1968 tarihli Otomarsan ilanında kullanılan ve bizde üretilen O 302 otobüslere pek az benzeyen bu otobüs resmi daha sonra 1113 ilanında da kullanılıyor. OH 1113 ilanında otobüs tip numarası olarak alışık olduğumuz ve yolculara ait ilk pencere camının altına rastlayan kısmında O 302 tipi değil OH 113 tip ibaresi var. O tarihlerde bu gibi durumları yadırgamamak gerekiyor. 1960’lı yıllarda şimdiki bilgisayar teknolojileri olmadığı konusu bir yana bilhassa araç reklâmlarında çoğunlukla el çizimi grafikler kullanılırdı bazen bu ilanlarda çok az da olsa fotoğrafa yer verildiği olurdu. Reklâmlarda fotoğraf kullanılması durumunda da aynı fotoğraf aracın tipi değişse bile defalarca kullanılmış olduğunu görürdük. Burada da aynı otobüs resminin üstünde bir ilanda O 302 yazıyorken başka bir ilanda OH 1113 yazıldığına şahit oluyoruz. 12.05.1968 tarihindeki ilanla 15 gün sonra piyasaya arz edileceği müjdelenen, Otomarsan Mercedes Benz otobüslerinin henüz piyasaya verilmediği anlaşılan, reklâmdaki otobüs resmi ile 01.12.1968 tarihli HO 1113 otobüs ilanında kullanılan ve ön kapı ile yolculara ait ilk cam arasındaki direğin olağandan daha kalın gösterildiği resim esasen fotoğraf olmayıp el çizimidir.
4) Mercedes Benz 1113 tipi araçlar:
Mercedes Benz 1113 tipi araçların hem kamyon tipi hem de otobüs tipleri mevcuttur.
Bizim yazımıza esas teşkil eden 1113 otobüslerinde çeşitli tipleri vardır;
1968 yılında var olan tipler şöyle, Bu otobüsler şasi halinde piyasaya verilir diğer firmalar tarafından otobüs karoseri yapılır.
a) 1968 Mercedes Benz OH 1113 arkadan OM 352 motorlu, 37 ve 41 kişilik uzunluklarda,
b) 1968 Mercedes Benz OF 1113 önden OM 352 motorlu, bu tiplerin kaç kişilik olduğunu bulamadım ancak kesinlikle OF tipi şasilerin daha az yolcu kapasitesinde olduğunu söyleyebiliriz.
Yani bu durumda 1113 tipinin hem arkadan hem de önden motorlu otobüs şasileri mevcut. Ancak ülkemize hangi şasiler geldiği hususu çok açık değil. Benim kanaatim her iki tipte de aracın ülkemize gelmiş olabileceği yönündedir. Söz konusu 1113 reklâmında araçların arkadan motorlu olduğu belirtiliyor.
5) Taşeron Firma:
Bu durumda Otomarsan firmasının1968 yılında O 302 tipinde OM 327 motorlu otobüslerle imalata başladığı yönündeki bilgimizle çelişen bir hususa rastlamamış oluyoruz. Ancak yine de bilmediğimiz bir konudan haberdar olmuş durumdayız.
1960 yıllarının sonlarında ülkemizde kayıtlara geçen otobüs imalatçıları Ünver Otobüs Karoseri Sanayi, MANAŞ firması, Otoyol firması ve Karsan firmaları ile birlikte Otomarsan firmasıdır. Karsan firmasının önden motorlu şasilere otobüs karoseri yaparak işe başladığı biliniyor. Manaş firması da esasen otobüs yapımına önden motorlu şasilerle başlamıştır. Magiruslar ve Bussingler arkadan motorludur. Buradan anlaşılacağı üzere piyasada önden motorlu şasiler de Pazar payı bulmaktadır. Yani önden veya arkadan motorlu otobüs şasilerine o tarihlerde ülke sathında ihtiyaç olduğu görülmektedir. Mercedes Benz firmasının Türkiye temsilciliğini yapan Otomarsan bu durumu değerlendirerek bir yandan O 302 otobüslerinin imalatını yaparken bir yandan da taşeron aracılığı ile karoserileri muhtelif firmalarda yapılmak üzere piyasaya 1113 tipinde otobüs şasileri sürmüştür.
1113 ilanına tekrar göz atarsak “OTOMARSAN A.Ş.nin MERCEDES BENZ DEV TESİSLERİNDE ŞASİ MONTAJI YAPILARAK PEK YAKINDA PİYASAYA ARZEDİLECEK OLAN ORİJİNAL ARKADAN MOTORLU 37 VE 41 KİŞİLİK OH-1113 TİP OTOBÜSLERİ İÇİN SİPARİŞ KAYDINA BAŞLANMIŞTIR” denilmektedir ki ilanda da bu araçların şasi haline Otomarsan fabrikalarında getirildiği anlaşılmaktadır.
SONUÇ :
Konuyu özetleyecek ve kanaat belirtecek olursak, Otomarsan firmasının ana hissedarı Mengerler ve Has 1968 yılında O 302 modeli Mercedes benz otobüslerinin Avrupa kasalarına göre ülkemiz şartlarına uyarlanmış tiplerini üretmeye başlamıştır. Yeri gelmişken hemen belirtelim Manaş firması da MAN otobüsleri üretirken ülkemiz şartlarına uygun hale getirmiş aşırı yuvarlak ve kavisli hatlardan kaçınmıştır.
Ünver Otobüs Karoseri Sanayi Magirus’un ilk üretime başlarken yaptığı otobüslerde bu hususa pek dikkat etmediği bilinmektedir.
Mengerler ve Has O 302 model otobüsü piyasaya verirken de bir Taşeron aracılığı ile İstanbul fabrikalarında montajının yapıldığı anlaşılan Mercedes 1113 tipindeki otobüs şasilerinin de piyasaya verilmesini temin etmişlerdir. 1113 tipi otobüslerin 1970’li yılların başında halen piyasaya verildiği yine ilanlardan anlaşılmaktadır.
Bu tarihlerdeki bir ilanda;
“Belediyeler, Fabrikalar ve Fabrika Servisi Yapan İşletmelerin Dikkatine, Teslimata hazır, şehir içi tip orijinal karoserili Mercedes Benz LPO 113 otobüs ve komple OM 352 tip motorlar Tel…” denilmektedir.
Bu ilanı takip eden birkaç yıl sonra söz konusu taşeron Otobüs işini belkide piyasa artık doyduğundan bırakarak midibüs / minibüs işine girmiştir. Bu taşeronun midibüs / minibüs macerası olaylı olmuştur.
Teşeronun 1113 tipi otobüs işinden çekilmesi ile de Otomarsan firması elinde kalan 1113 parçalarından kurtulma maksatlı olarak 1974 yılında bu defa kendi verdiği ilan basında yer almıştır.
1113 tip arkadan motorlu şasilerin en önemli faydası ülkemiz otobüs karoseri ustalarına bu tipler açık canlı bir örnek teşkil etmiş, bu modeller sayesinde önden motorlu kamyonların motorlarının arkaya alınmasında ustalar ve sanayiciler kendilerini geliştirmişlerdir.
1113 otobüs şasilerini piyasaya süren taşeron aracılığı ile olsun şasiyi satın alan kullanıcı tarafından olsun bu şasilerin çoğunlukla İzmir, İstanbul ve Bursa’da karoserilerinin yapıldığı hususunu ifade edebiliriz.
Bir ilave not: O tarihlerde Konya’da da kamyon şasilerine otobüs karoserisi yapılıyor ve önde yer alan motorlar arkaya alınabiliyordu.
Sürçü lisan ettikse affola
Selamlar.
Çok güzel bir çalışma olmuş.Ellerine sağlık.
Bakıverince çok detay yakalanabilen güzel bir otobüs.
İlk göze çarpan Erzurum işi ön perdeler.Bu perdeleri ilk olarak Dadaş Turizm'in O302 lerinde görmüştük.Gerçekten otobüse çok arabesk bir hava katar.
İkinci husus tampondaki 1973 Chevrolet tarzı pabuçlar.Bu da bir zamanlar modaydı.
Tepedeki Ilgaz Tur yazısının bulunduğu tepelik de 1970 lerin sonlarının modasıdır.Güzel bir aksesuar.
Ön tekerlekteki halka tipi yarım jant kapağı da çok güzel.
Siyah tip ön nikelaj,siyah silecek kolları ve yeni tip dikiz aynaları ve ayna kolları (eski model dikiz aynası nasıldır? sorusunun cevabı da hemen yanındaki otobüsün aynasında mevcut) arabaya bir hava vermiş.
Ön havalı arka çarpma kapı oluşu da muavin açısından güzel.Anlatmıştık ya; eskiden muavinin araba dururken otobüse binmesi abesle iştigaldi.Mutlaka araba biraz yürüdükten sonra ve koşarak arka kapıdan içeri dalardı.Hatta çok palavra atanlar için "Ağır ol muavin kaldı" benzetmesi de bu racondan türemiştir.Şimdi muavin neredeyse şoförden önce binip en kalite yeri kapmaya uğraşıyor.
Resimde görünmemekle birlikte kesinlikle var olduğuna inandığım bir başka detay ise bu otobüste ıslık tipi "FuuFiit" diye çalan korna da vardır.1980 li yıllarda otobüslerin en önemli aksesuarlarından biridir bu.
Çok güzel bir resim.Teşekkürler üstad.
Herkese selamlar...
Madde 1---Bu araçta Ilgaz Tur yazıyor.Biliyorsunuz ben Ilgazlıyım.
2--1976 model.Ilgazlı (Uzun arif ve damadı kör necmi)Arif Sakaryaya ait.
3--Ilgaz'a gelmeden önce Trakyada çalışıyordu.
4--Önünde dikilen kişi ise çocukluk arkadaşım,beraber muavinlik yaptıgımız Hacı Kamil BEKÇİ. 5-- Yer Ilgaz garajı.1982(Tahminim yanındaki otobüste 1974 model 06 LT 097 Sefer GÜN'ün otobüsü) Bu şekildeki fotografları sizlerle paylaşacagım....
![[Resim: xml56r.jpg]](http://i48.tinypic.com/xml56r.jpg)