Konu Görünümü | Doğrusal Görünüm

**Fatih Kocaoglu** · 13/05/2020, 02:49 PM

İlk Yerli Leyland Kamyon
Türkiye’nin İlk Kamyon Projesi

Türkiye’de çirkin basit, ucuz,, ilkel hatta “kom]ık” araçlar ortaya çıkmaktaydı, Sayın ”Selahattin Beyazıt Bev, bunlardan öte bir çalışma ve üretimi hedefleyen Leyland teşebbüsünde prototip çalışması dahil bu şansı Türk tasarımcı, modelci ve imalatçılara vermişti.

Taşıt Sanayi i A. Ş. ile yaptığım sözleşmenin ardından, imalat resimlerinin çizim programının yapılacağı il toplantıya katılmak üzere,Gayrettepe‘deki şirket merkezine vardığımda beklenmedik bir durum ile karşılaştım.

Toplantı, ben, Doğan Usta, genel ve teknik müdürler, Yılmaz Bey*le arasında yapılacaktı.Ancak Genel Müdür Yılmaz Bey, “Tanju, iki gün önce Doğan Usta’yı imalat sözleşmesi için çağırdık, geldi ve çok yüksek bir ücret istedi, ben de 'Bu miktarın faturasını kesebilecek misin ?".diye sordum. Böyle bir talep beklemiyordu ki, *Ne faturası, ben fatura kesemem’ dedi. Ben de önümdeki dosyayı kapattım ve güle gül dedim” dedi.

Tabii ki ben, bu beklenmedik diyaloğun bir parçası idim. Rahmetli Teknik Müdür Yılmaz Çelenk*in “Şimdi ne olacak ?” sorusu için odasının kapısi: tıkladığımda, “Sakin olup, yeni bir mod imalatçısı bulmalıyız“ dedi. Ve kahvelef imizi yudumlarken, “Siz bır imalatçı bulabilir misiniz ?'” diye sordu. Zira ben-, den önce hemen hemen Türkiye’deki tüm kuruluşları taramışlardı. “Bir düşüneyim, belki bulabilirim” dedim.
Ayrılıp eve döndüğümde, işlerin kötüye gidişinden, moralim oldukça bozulmuştu. Doğan Usta’yı aradım. Hiç ulaşamadım. Beni de aramıyordu. Nedf arayıp olaydan bahsetmiyordu ki ?' Tabi o da Türkiye’de ken
imza atacaktı. O da şokta olmalı diye düşündüm. Ama sessiz kalmak, vazgeçmek bir çözüm değildi.

Selahattin Beyazıt Bey, bu çalışmanı Türk tasarımcı, modelci ve imalatçılar tarafından yapılmasını istemişti.Tabii organizasyonu zorladığı gibi, çalışmayı da geciktirebilirdi. Sene 1973 Otosan, Tofaş, Otoyol, Oyak-kenault, BMC, Chrysler Sanayii ve eski TOE/ International, Bedford, Skoda; Volkswagen, Magirus, UAZ, Otomarsan her kuruluş gizli saklı bir şeyler yapma çalısmakta, ama çalışmalar sonucu model gelişimi yerine, ekonomikgelişimlere ağırlık getirildiğinden, çirkin basit, ucuz, ilkel hatta “komik” araçlar ortaya çikmakta. Selahattin Beyazit, bunlardan öte bir çalișma ve üretimi hedefleyen bu teșebbüsünde prototip çalișmasi dahil bu şansı Türkíye ve Türklere vermişdi.

Problemlerimi gece uykuya dalmadan önce ayırdığım bir kaç dakika içinde çözmek, bende denenmiș bir özellik halìne geldi.Bundan defalarca faydalandim. Mimari çalișmalarimda, maliyet imalatlarimda, hatta parasal sorunlarimda. 0 birkac dakìkalarin yaşamama önemli faydalari olmuştur. Son buluşmamizdan sonraki illk Sali gecesi yine böyle bir gece yaşadim ve sorunu çözer hale geldim, tabii kendim- ce...

Çarşamba sabahi şirketi aramak ilk işim oldu.Yilmaz Çelenk Bey ile görüşerek, randevu almak istedim, “Hemen gelin” dedi. Ayni gün öğleden sonra şirketteydim. Merhaba ve hatir sormalarin ardindan Yilmaz Bey, "Birini bulabildiniz mi 7" diye sordu. Ben de, “Evet" cevabi verdim. “Kim ?“ deyince, “Ben” dedim.Rahmetli, bu konuda bana ne kadar inanmış ki, “Peki siz Mersin‘e gider misiniz?'“ diye sordu. Ben de,model iç çalişmasi için yapilan eskizler.

“Neden olmasın, iş iştir” dedim. Hemen masadan kalktı ve odadan çıktı, gitti. Ve bir 1 dakika sonra geldi. Genel Müdür Yilmaz Bey ile görüşmüş ve Sahin Beyazit’a haber verilmiş. Neticede hiçbìri bana, “Sen bu işi yapabilir misin ?'” gibi lerinden dolayli, dolaysiz, bir soru sormadi.Ve kabul ettiler. "Ücretinizi
bildirin ve hazirliğinizi yapin” dediler.Üç-dört gün önceki șorun, anti şoku yaşadim.

Bu “Evet“ bana bu konuda kendime olan güvenimi son derece artirdi. kendini ispatlamaya çalışan her gencin başına böyle bir olay gelmesini dilerim. Ve hobim ișe dönüşüyor, profesyonelliğe yöneliyordum. Hiç şimarmadim, kasilmadim. Kendi kişiliğimin sinirlari içinde kalmaya özen gösterdim. Zaten gizli olacak bu çalișma dolayisi ile ağzima fermuari çoktan çekmiştim.

Bu aşamaya gelindikten sonra, daha da ciddileşen bir iş ortami programlan- masi șart olmuștu. Mimarlik mesleğimde böyle ciddi bir mesuliyet yükienecek bir iș almaya henüz firsat olmamişti.

Öncelik, ișin yapilacaği Mersin’deki Leyland fabrikaasini görmek, yetkililerle tanişmak olacakti. Program yapildi, fabrikaya günIük bir ziyaret için, güneşli bir ilk iș sabahi, Adana’ya iIk sefer ile uçtuk. Adana’dan otomobil ile 48 km^de Mersin Yakaköy mevkiindeki Leyland fabrikasina ulaștik. Fabrika müdürü Sami Önay Bey tarafindan karşiIandik. Sami Bey, Teknik Üniversite mezunu ve makine mühendisi. Sayin Erbakan’in da dizel motor dersi öğrencilerinden. Ìş hayatında bir Amerika bölümü var.Chicago, IIIinois’daki International Harvester kamyon fabrikalarında görev yapmiş. Yani tam bir kamyoncu.

Eh, bu da bana çok büyük bir avantaj. “Bilinçli bir oto- mobil konusu konuşacak kiși bulmakta zorIanirken, kamyon konuşanini nereden bulacağim ?” diye. Son derece disiplinli ve prensiplerine sadik Sami Önay Bey ile birbirimizi çok sevdik.Prensip ve programcilikta ben de ondan așaği kalan biri değildim. Nefis portakal kokulu bahçeler arasindaki bu şirin fabrikayi gezdik. Kirmizi-beyaz Leyland Super Comet’leri bana tanittilar. Yerli imalatta ufak tefek değişiklikler yapmişlar. 6X2 olarak bașlanan kamyon üretimi son bikaç senedir güçlendirilmiş motor ve şasi ile 6X4. modeli ile devam etmekte. Ve model ismi “Leyland 6X4 Super Comet” olmuş.(Țabii doğrusu Leyland Super Comet 6X4. olmali idi, ben modelimde bu dizini düzelttim.)

Türkiye’de o günlerde üretilen tek ağir hizmet kamyonu olan Leyland, ayni zamanda tek 6X4p rigid (düz şasi} ve tipper (damper) kamyon. TSK dahil, DSI, DMO, YSE gibi devlet kuruluşlarının toplu taleplerini de karşılamakta ve kuruluşların kendi renklerinde araçlar teslim edilmekteydi. Nakliyeciler tarafindan da çok tutuluyor ve genellikIe teslimat için sira bekleniyordu. Ciddi bir stok yok. Parkta bekIeyenIer sadece teslimat, sevkiyat için.

Taşit Sanayii, Türk Otomotiv Endüstrisi’nden TOE'den sonra, şasi imal eden ikinci fabrika. kendi şasisini, modifiye edilmiş zeytinyağı imalatı preslerinin şasi presleri haline dönüsturülmesi ile imal ediyordu.Motor ve mekanik bolümden fabrika usta başısı Adil Usta sorumlu. Fiberglass gövde usta başısı! ise Mehmet Eraslan. Her ikisi de İngiltere'de Leyland fabrikalarında bu model üzerinde eğitim gormus kisilerdi.

Bir de fabrika bahcesinde, randiman alamadiklarindan pazarlayamadiklari Leyland pusher (arkadan motorlu) otobuser vadr. Şehirlerarasi karoserli bu otobüslerden 12 tanesi bir türlü elden çikarılamamıs. Fabrika girişi önun deki Shell akaryakit istasyonu da fabrikanin idaresinde.

Günde ortalama 10 kamyon montaj hattindan cikiyor. Motor, sanziman, aks ve diferansiyel yurt dışından geliyor. Ara sıra imalatta sorunlar yaşaniyor.İngiltere Leyland'dan motor ye parcalar geç gelebiliyordu.Taşit Sanayii A.Ş,Leyland markasi ürettigi halde,Leyland'in sirket ile bir ortakligi yokdu. Sadece üretim kapasitesi oraninda parca temin ediliyordu. Böyle olunca da Leyland,parca temininde onceligi, Afrika, Hindistan dahil ortakligi bulunan bircok Leyland fabrikasina yapiyor.Fiberglass govdenin ve kaliplarinin bir Israil sirketinden satin alinıyordu.

Mersin'deki gunluk gezimiz sona erdi ve Istanbul'a uctuk.Programin diger bolumu, fabrikada imalatin yapilacagi atolyenin hazirlanmasi surecinde, tasarimin ilgililerce 3
boyutlu yasanabilmesi icin olcekli bir modelin yapimi idi. İstanbul'a döner dönmez 1:10 ölceginde olacak modelin hazirligina basladim. Ve Mersin'deki fabrikaya küçük celik sasi imalati projesi gönderdim. bir hafta sonra şasi elimde idi.Ihlamur ağacindan tekerlekler ve model çamurundan gövde sekillendirerek, 20 gun icinde
modeli meydana cikarttim.Yeni bir arac imalinin tüm tasarim asamalarimi, diger ülkelerde de oldugugibi, birer birer geciyorduk. Model, Istanbul'da yetkililerin incelemesine sunulduktan sonra,Mersin'e, fabrikaya gonderildi.

Taşıt Sanayii, model calismasinin alcidan yapilacagini düsünmüs, hic bir hazirlik yapmamisti.Imalat resimleri de artik bir imalatciya teslim edilmeyeceginden, resimlerin Mersin'deki atölyemde, modelin de sihhi sorunlar yaratabilecek alci calismasi yerine, önerdigim modelling clay (model camuru) ile yapilmasina karar verdik.

Ancak modelling clay Türkiye'de yoktu. Otosan kalip ye model calismalan
icin Ford kanalı ile yurtdışindan getiriyordu. Model calismamizdan haberdar olan Leyland Ingiltere'den model camuru istedik.Oaylarda Leyland, Kraliyet'ten aldigi destek ile zor durumda olan otomotiv sirketlerini kanadi altına alan bir sirket olusturmaktaydi. British Leyland Motor Company (BLMC) ismi altindaki bu kurulus Leyland, Albion, AEC, Scammel, Thornycroft, Bristol, Guy kamyon ye otobusleri ile British Motor Company (BMC) kurulusu altındaki Austin, Morris, Riley, Wolseley, MG, Rover, Land Rover markaları bünyesi ye kontrolü altina almisti. Austin / Morris kamyonlarmin (BMC) sinifina "Red Line" adi verilmisti. Yani dev İngiliz üreticilerinin yüzde 75'i Leyland olmustu.

Ve Leyland bize, o gunlerde modeli yapilmakta olan Range Rover'inkalibindan sokulen camur parcalarmi oldugu sekillerde gonderdi. Ben Istan-
burda imalat resimlerini, plan ve kesit-leri hazirlamaktaydim. 1974 Mart ayinin ortalarina gelmistik.

Imalat resimlerinin hazırlamamdan önce, İstanbul'da, elimdeki dokuman ve literatürlerden taninmis 12 markanin soför mahalli ölculeri arasinda bir
karsilastirma callsmasi yapmistim.Bu calismayi bir tablo haline getirdim ve atolyedeki hazirliklar sirasinda, 10 gun boyunca fabrika onundeki akaryakit istasyonunda ikmal yapan bu markalarin söforleri ile bizzat goruserek (bircogunda fabrika muduru Sami Onay Bey de bulundu) kullandiklan aracin iyi ve kötü yönlerini ögrendim.Direksiyon konumundan pencere olculerine, basamak sorunundan motora erisebilme kadar bircok problemyasamaktaydilar. Mack kamyona tirmanarak binip, asagi atlayarak inebiliyorlardı.Mercedes'in cok yumusak ve rahat amortisorii sebebi ile dustup ters kavis veya cukurdan cikan arabanin şoför mahalli uzun zaman yaylanmaya devam ediyor, şoförleri rahatsiz ediyordu. cogunlugu 1:5 olceginde olan imalat resimleri, plan ve kesitieri atolyede tamamladim. camur eritme firinini, sac govde mastarlarini ve tiraslama bicaklarini hep kendimiz imal ettik.15 Temmuz 1974 günü,önceden hazirladigimiz yarim sasiye monte edilmis platform iizerine kontr-tabla iskeleti kurmaya basladik. Iskelet kontrplak ve rabis tell kaplandiktan sonra, üzerine 5-15 cm arasi kalinlikta camur sivadik. Bu is icin fiberglass govde imalatinda ve bahcedeki portakallar icin sandik imalinde calisan 3 isciyi yanima yardimci aldim.

DEVAM EDECEK
Tanju Kaner

**Fatih Kocaoglu** · 13/05/2020, 02:53 PM

**Kemal Türkmen** · 14/05/2020, 02:26 AM

1975 yılındaki başarıya bak,azimle çalışma üretme hevesine bak,o yıllardaki imkanlar dahilinde ortaya çıkarılan ama Süperman gibi bizim takımın değerini bilemediği,dilinden anlamadığı 6x4 kamyonlara bak,benzinliğe gelen kamyonları etüt etmeleri şahane bir olay,şiir tadında defalarca okudum,prototip aynı 26.281 e benzemiş,sonraki yıllarda MANAŞ ta görev aldınızmı çok merak ettim,makalenin devamını bekleriz,saygılarımla....

**celikf** · 19/05/2020, 07:43 PM

LEYLAND
İlk Yerli Leyland Kamyon

Şasi resminde arka planda görünen burunsuz özellikte olan bir kupa gözümüze çarpıyor. Acaba bu ne kupasıdır? Ve mahiyeti nedir?
Tekrar prototip olarak ön çalışma niteliğinde yapılmış olan bu şasiye dönersek, geliştirilme çabaları yapılan kupa için altyapı olarak düşünülmüş tampon ve taban sacı ile basamakla birlikte çamurlukları da kapsayan bu kısımın sac ve profilden teşkil edildiği görülüyor. Bu durum FRP malzemeden oluşturulan kupa için sağlam bir altyapı ve şasi oluşturması düşünülmüş intibası veriyor. Ancak görüldüğü gibi fazlaca bir işçilik
istiyor ve araca ekstra fazladan ağırlık getiriyor.

Konusu itibarı ile çok güzel bir yazı ancak yazının tamamında yer yer hissedilmekle birlikte bilhassa yazının başlangıçtaki paragrafları kopuk ifadeler içeriyor. Bu durum yazının anlaşılmasını zorlaştırıyor. Düşüncemi yazacak olursam bu kısımlar sanki bir TRANSLATE yazı olmuş.

"Doğan Usta"
Yine yazının bu bölümlerinde bir "Doğan Usta" muamması var. (sanki kilit elemanlardan gibi anlaşılan) Ben şahsen gerekli bağlantıları kurup olayı tam yerine oturtamadım.

Alıntı:"kamyon üretimi son bikaç senedir güçlendirilmiş motor ve şasi ile 6X4. modeli ile devam etmekte. Ve model ismi “Leyland 6X4 Super Comet” olmuş. (?abii doğrusu Leyland Super Comet 6X4. olmali idi, ben modelimde bu dizini düzelttim.)"

Denmiş.
Markadan hemen sonra 6X4 yazılması, bir gösterim hatasından ziyade sanırım bu özelliğinin öne çıkarılması maksadıyla yazılmıştır. Zira Taşıt Sanayiinin 6X4 çekiş düzenli Leylandların yapımına başlandığı yıllarda yerli üreticilerimizden hiç biri 6X4 çekiş düzeninde kamyon yapmıyordu.

Kupa geliştirme müellifi yazısında;

Alıntı:"Imalat resimlerinin hazırlamamdan önce, İstanbul'da, elimdeki dokuman ve literatürlerden taninmis 12 markanın soför mahalli ölculeri arasinda bir karsilastirma calısmasi yapmistim."
Diyor,

Bu durumda yapılması istenilen kupanın mevcut avrupa tiplerinden yararlanılarak oluşturulduğu ortaya çıkıyor. Açıkça ifade ediliyor. Böyle yapılmış olması kesinlikle ( - ) eksi puan değildir. Aklın yolu birdir Amerikayı yeniden keşfetmeye gerek yok tabiri yapılan bu çalışma için doğrudur.
Mevcut ve denenmişlerden istifade etmek gerekir. Böyle yapılmış olmasıyla zaman kazanılmış ve doğru hareket edilmiş olduğu kanaatindeyim.
Gördüğüm kadarı ile kupanın ön ve alt kısımlarında FİAT kupasından genel yapı ve üst kısımlarda ise BS kupasından hatlar ve görünüşler var. Yani bu iki kupa örnek alınmış bunlardan esinlenilmiş.
Zaten hatırladığım kadarı ile projeci FİAT kupasını beğendiğini ifade ediyordu. Daha sade çizgiler içermesi bakımından da genel olarak BS kupası hatları ve görünüşü tercih edilmiş. Tampon ve farlar BS kupası ile örtüşüyor. Kemal Türkmen kardeşimizin tespiti de bu yönde. Yani genel görünüş itibarı ile geliştirilme çalışması yapılan bu kupa BS kupasını çağrıştırıyor.
Burada ilginç olan durum şudur. Proje sahibi, bildiğim kadarı ile örnek aldığını düşündüğümüz BS kupasını eleştirir mahiyette görüş belirtiyor.
Yazımda sırf yergi yapıyor gibi olmak istemem. Geliştirme kapsamı çalışmalarında sahaya inip kamyon sürücüleri ile görüşüp fikir alması hakikaten takdire değer, şahane bir olay.
Birde benim aklım hadisenin geçtiği yıllara takıldı. Ya da konuyu tam anlayamadım. 1973 yılı ifade ediliyor. Daha sonra 1974, 1975 yılları geçiyor. Türk Otomotiv sanayii tarihi ile ilgili olan ve kaynak teşkil eden muhtelif belge, doküman ve yayınlarda Taşıt Sanayiinin faaliyetleri 70'li yılların hemen başında sonlandırılır. Söz konusu kaynaklarda firmanın kapandığı yıl olarak bazen 1971 bazen de 1973 yıllarından bahsedilir. 1974, 1975 yılında artık firma kapanmış, faaliyetlerine son vermiş olarak ifade edilir. Tabii bu durumda bu yazıyı temel almamız gerekeceğinden bir ölçüde işin doğrusuna vakıf olmuş oluyoruz.

Selamlar.

**Asan** · 24/05/2020, 01:58 AM

Tanju Bey, 2016 yılında, Aronline adlı internet sitesinin hafif kamyonlar sayfasına şöyle bir yorum yazmış;

" I designed and manufactured a prototype sleeper cab, for renew of “LAD” cab for Leyland Super Comet with 6X4 chassis, for Taşıt Sanayi A.Ş., in Mersin, Turkey. Between 1973-1976.
Did you hear about it ? "

Google çevirisi ise şu şekilde; " Mersin, Türkiye'de Taşıt Sanayi A.Ş. için 6X4 şasili Leyland Süper Kuyruklu Yıldızı “LAD” kabinini yenilemek amacıyla prototip bir yataklı kabin tasarlayıp ürettim. 1973-1976 arasında. "

Kaynak;
Commerials : Light trucks
https://www.aronline.co.uk/commercials/c...ht-trucks/

**celikf** · 08/06/2020, 05:55 PM

Yazımda bir düzeltme yapmam yerinde olacak.

Alıntı:"...Zaten hatırladığım kadarı ile projeci FİAT kupasını beğendiğini ifade ediyordu."

Fiat kupasının beğenilip geliştirilecek kupaya örnek alınması fikri ve önerisi projeci tarafından değil işveren olan Taşıt Sanayi tarafından istenmiştir.
Projeci bu şekilde ifade ediyor.

Selamlar.