Peki Güncel Şehirlerarası otobüslerin vazgeçilmez sistemi Retarder Nedir?

Geçenlerde forumdaki eski yazıları okurken bir arkadaşımızın otobüslerdeki ?retarder sesine bayıldığını?anlatan bir mesajına rastladım.Dolayısıyla bu arkadaşımız olmayan bir sesi duyduğuna göre bu konuda pek de bilgimiz olmadığı ortaya çıktı.Ben de onun üzerine bu yazıyı kaleme alma gereği duydum.
Birincisi retarder kelime anlamıyla nedir,buna bir çözüm getirelim.Kelime aslında bize çok da yabancı değil.Retard ya da okunuşuyla rötar Fransızca bir kelimedir.Karşıtı avanstır.Avans ileri gitmek,rötar ise geri kalmak,gecikmek anlamındadır.Bu tabir özellikle teknik terimlerin tamamen Fransızca olduğu demiryollarında çokca kullanılır.Rötarder de İngilizce/Fransızca karışımı bir kelime olup geciktirici anlamındadır.
Ağır vasıtalarda fren ve buna bağlı parçaların bakım maliyetlerinin çok yüksek oluşu ve tamamen sürtünmeye dayalı olarak frenlemeyi sağlamaları neticesinde aşınma ve dolayısıyla tüketim had safhada olduğundan,sürekli inişler gibi fren sistemlerine çok ihtiyaç duyulan yollarda fren sisteminin ısınması,balataların tutuşması ve bunun gibi nedenlerle frenlerin tutmaz oluşu ve can ve mal emniyetinin sağlanması maksadıyla ilave frenleme sistemlerine ihtiyaç doğmuştur.
İlk olarak kullanılan yavaşlatma sistemi de motor freni olarak da bilinen egzost frenidir.0302 Mercedes-Benz otobüsünde ve emsali diğer otobüslerde de kullanılan bu sistemin esası dizel motorun egzost çıkışının bir kelebek valf tarafından kapatılarak aynı anda yakıtın da tamamen kesilmesi ve dolayısıyla motor kompresyonundan azami istifade ile yavaşlamanın sağlanmasıdır.
Retarder ise genellikle şaft üzerine tesirli ve sürtünme,aşınma ve mekanik kirlilik yaşanmadan yavaşlamayı sağlayan bir komple kombine aparattır.Çalışma prensibine göre iki çeşittir. Birincisi Voith örneğinde olduğu gibi hidrolik sistem,ikincisi ise Telma örneğinde olduğu gibi elektromanyetik sistemdir.
Hidrolik sistemde şafta bağlı olan bir rotorun hızı karşısında sabit duran bir stator tarafından araya yağ pompalanmak sureti ile azaltılır.Bu hidrolik yavaşlatma aynen otomatik şanzumanlı araçlardaki kavramaya benzer.Arada devredip hızı düşüren ve çıkan enerji neticesinde ısınan yağ soğutma sistemine sevkedilerek soğutulur.
Genellikle bu tip retarderler şanzuman ile şaft arasına konumlandırılır.Ancak ZF markalı bazı şanzumanlarda şanzumana entegre olarak da kullanılabilmektedir.Bu tip retarderlere de ?intarder? denmektedir.
Yine Telma markalı retarderlerde , şaft üzerindeki rotora yollanan elektrik akımının retarder gövdesinde bulunan statör bobini ile arasında oluşan çok güçlü manyetik alanın şaftı durdurma isteği prensibine dayanan bir yavaşlatma söz konusudur..Burada da yine kütlenin eylemsizliği prensibi gereği bir ısı oluşur ve bu ısı da retarderde dolaşan hava yardımıyla dışarı atılır.
Retarderlerin en büyük faydası mal sahipleri açısından işletme maliyetlerini düşürmesidir.Çünkü kendisi tüketici değildir.Enerjiden başkasını harcamaz.Lastik,balata ve kampanalarla ,disklerin ömürlerini uzatır.Tamirat masraflarını geciktirir.Ayrıca tabii esas amacı olan iyi yavaşlamayı, emniyetli ve kolay sürüşü sağlar.

Herkese selamlar?

Elimdeki Şu an nerden aldığımı hatırlamadığım bir slayttaki bilgiler.

RETARDER NEDİR?
Retarder
Retarder ağır vasıtaları güvenli ve etkin bir şekilde yavaşlatan yüksek verimli hidrolik sistem çalışan, sürtünmesiz, aşınmasız bir fren sistemidir.
Neden Retarder?
Çünkü;
Balatalı sistemlerin fren güçlerinin sınırları vardır. Balataların ateş topuna dönecek kadar ısınma noktasına ulaştığı anlar olur.
Günümüz ihtiyaçlarına uygun güçlü motorlar üretildi ama bu gücü durduracak retarder dışında başka yeni bir fren sistemi geliştirilemedi.
Retarder, şaft ile birlikte dönen rotorun hızını keserek frenleme etkisi yapar. Rotor ve stator arasına basılan yağ, rotorun kınetic enerjisini statotor vasıtasıyla ısı enerjisine dönüştürdüğünden bu frenleme sırasında herhangi bir aşınma olmaz.
Rotor ve stator arasına basılan yağın basıncı ve miktarıyla doğru orantılı artan kademeli frenleme gücü ile aracın karşılaştığı her durum için gerekli frenleme sağlanır.
Retarderli aracın balatalarının kullanımı azaldığı için tekerler ısınmaz. Bu sayede balataların, kampanaların ve lastiklerin ömrü uzar.
Retarderli bir aracın sürücüsü her durumda durabileceğini bildiği için konforlu ve güvenli bir yolculuk yapar. Yolcular frenleme etkisini hissetmezler.
Aşağıdaki karşılaştırma RETARDER? li bir aracın 600.000 Km de nasıl 33.000,- DM kazanç sağladığını göstermektedir.
Özetlersek:
Retarderli bir araçta 600 bin kilometrede iki kez balata değiştirilirken, retardersiz araçda en az yirmi kez balata değişitirilecektir.
Retardersiz araç bu süre içinde 58 gün servis dışı kalırken, Retarderli aracın fren sistemi daha az bakım ve onarım gerektirdiği için yalnızca 9 gün servis dışı kalacaktır.
RETARDER NASIL ÇALIŞIR:

Hidrodinamik olarak çalışan Voith Retarderlerin yapısı son derece basittir. İki özel açıya sahip döner kanatlı disk birbirlerinin karşısına yerleştirilmiştir. Rotor (kırmızı çark) ve Stator (mavi çark). Bunların arasında yer alan odacıkta ise yağ bulunur. Rotor aracın kardan miline bağlıdır. Stator ise Retarderin gövdesine sabitlenmiştir.
Kardan milinin hareketi ile dönmeye başlayan rotor odacıkta bulunan yağı harekete geçirir. Yağın hareketi Stator tarafından geciktirilir. Bu geciktirme işlemi de Rotorun dönüşünü yavaşlatır. Bu yavaşlatma sırasında doğan sürtünme ısısı aracın soğutma sistemi sistemi aracılığı ile dışarı atılır
Retarder'in fiziksel randıman kapasitesi ancak soğutma sisteminin kapasitesi ile sınırlıdır. Profesyonel bir sürücünün soğutma sistemini, doğru vites seçimi sayesinde zorlamaması Retarder'in kapasitesini artırır.
Soğutma sisteminde aşırı ısınma, Retarder'in kumanda elektroniği ile otomatik olarak engellenerek kontrol altında tutulur. Aşırı ısınma durumunda retarder kendini devre dışı bırakır ve motoru korumaya alır.
ÇALIŞMA ŞEKLİ:


RETARDER TİPLERİ:

Voith Retarder R 120
Voith Retarder R 133
Retarder R-133 seyahat otobüsleri, ağır hizmet taşıtları ve özel amaçlı taşıtlar için tasarlanmış en güçlü hidrodinamik retarderdir. Düşük ağırlıklarda da yüksek fren torku vardır.
R-133 Mercedes Benz Türk A.Ş tarafından Türkiye?de üretilmekte olan seyahat otobüslerine standart olarak takılmıştır.
R-133-2 retarderler ağır tonajlı araçlara takılmaktadır.
Voith Retarder R 115
R-115 retarder rotor devir sayısını kardan mili devir sayısına oranla, dişli aktarmasına bağlı olarak yaklaşık iki katına çıkarabildiği bir retarderdir.
R 115 Retarder?i son derece kompakt bir yapısı ve düşük hızlarda da yüksek bir fren randımanı vardır.
Bu retarder de bütün diğer Voith retarderlerde olduğu gibi yağ soğutucu ve tankı ile birlikte ayrıca kendi yağ sistemi bulunmaktadır.

Retarder, otobüs, tır ve kamyon şoförlerinin en büyük dostlarından biridir…İcat edene çok duacı olmuşuzdur...Devreye girdiğinde arka taraftan gelen o hafif inleme sesiyle otobüsün seyahat anındaki diğer seslerine eşlik eden bir müzik aleti gibidir...Yanlış kullanılmadığı sürece bir sıkıntı yaratmayan bu fren sistemi malesef birçok sürücü tarafından yanlış kullanılmaktadır…Mesela birdenbire bütün kademeler retarder kolundan “tırrrt” sesi çıkacak şekilde çekilip birdenbire aynen tekrar bırakılmaktadır…Halbu ki olması gereken, kademelerin retarder kolundan “tık,tık,tık…” sesi çıkacak şekilde tek tek yükseltilerek o anki yavaşlama ihtiyacını karşılayacak kadar kullanılmasıdır…Bilinçli ve işin artistik yönünden ziyade sistemi en iyi şekilde kullanmak amacında olan sürücülerin de bu şekile kullandığına şahit olursunuz çoğu zaman…
Retarder de kimi zaman tehlike yaratan bir sistem haline gelebilir…Örneğin bilhassa yağışlı havalarda fişleri ıslanabilen sistem takılı kalarak aracın kaymasına sebep olabilmektedir…Biz bunu yaşadıkça fişlerin olduğu bölümü naylon poşet gibi şeylerle korumaya almaya çalışırdık…

Bir diğer retarder çeşidi de İspanyol markası FRENELSA’nın ürettiği TELMA “elektromanyetik retarder” sistemidir…Bu sistemleri ilk gördüğüm araç 70’ lerin ortalarında üretilmeye başlanan DAF ATI 3300 kamyon ve çekicileriydi…Daha sonra sahibi olduğumuz Bursa yapısı iki adet çiftkatlı DAF otobüsümüzde de bu tip retarder bulunmaktaydı…4 kademeli olan bu elektromanyetik retarder tüm kademeleri kullanıldığında sistemden çektiği aşırı elektrik sebebiyle farların ve otobüsteki ışıkların kısılmasına sebep olabiliyordu…Ayrıca bir başka sorun ise balatalarının aşınmasıyla ve bobinlerin gücünün zayıflamasıyla 1.kademesinde neredeyse hissedilemeyecek oranda tutuş zayıflaması olurdu, öyle ki eğer bizim başımıza gelen gibi sistemin açık olduğunu gösteren lambanın ampülü siz farketmeden patladıysa ve siz de Telma’yı uzunca bir süre tutup tutmadığı hissedilemeyen 1. kademede unuttuysanız artık iş işten geçmiş olmaktaydı…Yağlı sistem kadar başarılı bir yavaşlatması olmasa da işe yaradığı muhakkaktı…Hatta İzmir de rastladığım bal köpüğü renkli orijinal bir çift katlı Daf’ta 7 kademeli olanını görmüştüm…80-90 model arası bazı Neoplan'larda da gördüğümü hatırlar gibiyim Telma sistemini…

TELMA SİSTEMİ (Sistemi çevreleyen elektrik bobinlerini görebiliyorsunuz)

Retarder artık günümüzde şehiriçi ulaşım araçlarında da kullanılmaktadır, yeni tip şehir içi araçlarda retarder fren pedalına entegre edilmiş olup frene basıldığında devreye girmektedir. ayrıca şehirlerarası otobüslerde bu sistem biraz daha geliştirilmiş olup Man grubunun araçlarında ister retarder kolunu tek tek devreye sokarak redarter gücünü arttırabilir istersenizde tek bir düğme yardımıyla birden 5 diş devreye sokabilirsiniz aynı zamandada gaz pedalına basıldığında devre dışı kalarak muhtemel şöför hatalarınıda önlemektedir, Fatih Erol abinin dediği gibi bir çok şöför tarafından yanlış kullanılmaktadır bu sistem bunun bence en büyük nedeni eğitimsizlik ve trilyonluk araçları emanet ettikleri şöförleri eğitmeden yola çıkaran şirketler bunun en büyük sebebidir...
İyi akşamlar